Sunday 19 March 2017

संधि विच्छेद (Sandhi Vichchhed)

संधि विच्छेद (Sandhi Vichchhed)



संधि में पदों को मूल रूप में पृथक कर देना संधि विच्छेद हैैै। जैसे- धनादेश = धन + आदेश

यहाँ पर कुछ प्रचलित संधि विच्छेदों को दिया जा रहा है, जो की विद्यार्थियों के बड़े काम आएगी।

(अ, आ)

अल्पायु = अल्प + आयुअनावृष्टि = अन + आवृष्टि
अत्यधिक = अति + अधिकअखिलेश्वर = अखि + ईश्वर
आत्मोत्सर्ग= आत्मा + उत्सर्गअत्यावश्यक = अति + आवश्यक
अत्युष्म =अति +उष्मअन्वय=अनु +अय
अन्याय =अ+नि +आयअभ्युदय=अभि +उदय
अविष्कार=आविः +कारअन्वेषण=अनु +एषण
आशीर्वाद =आशीः+वादअत्याचार=अति+आचार
अहंकार =अहम् +कारअन्वित=अनु+अय+इत
अभ्यागत =अभि +आगतअम्मय =अप्+मय
अभीष्ट =अभि+इष्टअरण्याच्छादित=अरण्य+आच्छादित
अत्यन्त =अति+अन्तअत्राभाव =अत्र+अभाव
आच्छादन =आ+छादनअधीश्र्वर =अधि+ईश्र्वर
अधोगति =अधः+गतिअन्तर्निहित =अन्तः+निहित
अब्ज =अप्+जआकृष्ट =आकृष्+त
आद्यन्त =आदि+अन्तअन्तःपुर =अन्तः+पुर
अन्योन्याश्रय =अन्य+अन्य+आश्रयअन्यान्य =अन्य+अन्य
अहर्निश =अहः+निशअजन्त =अच्+अन्त
आत्मोत्सर्ग =आत्म+उत्सर्गअत्युत्तम= अति +उत्तम =
अंतःकरण= अंतः + करणअन्तनिर्हित= अन्तः + निहित
अन्तर्गत= अन्तः + गतअन्तस्तल = अंतः + तल
अन्तर्धान= अन्तः + धानअन्योक्ति= अन्य + उक्ति
अनायास= अन् + आयासअधपका= आधा + पका
अनुचित= अन् + उचितअनूप= अन् + ऊप
अनुपमेय= अन् + उपमेयअन्तर्राष्ट्रीय= अन्तः + राष्ट्रीय
अनंग= अन् + अंगअनन्त= अन् + अंत
अनन्य= अन् + अन्यअतएव= अतः + एव
अध्याय= अधि + आयअध्ययन= अधि + अयन
अधीश= अधि + ईशअधीश्वर= अधि + ईश्वर
अधिकांश= अधिक + अंशअधरोष्ठ= अधर + ओष्ठ
अवच्छेद= अव + छेदअभ्यस्त= अभि + अस्त
अभ्यागत= अभि + आगतअभिषेक= अभि + सेक
अभीष्ट= अभि + इष्टअम्मय= अप् + मय
अस्तित्व= अस्ति + त्वअहर्मुख= अहर + मुख
अहोरूप= अहः + रूपअज्ञानांधकार= अज्ञान + अंधकार
आश्चर्य= आ + चर्यआशोन्मुख= आशा + उन्मुख
आत्मावलम्बन= आत्मा + अवलम्बनआध्यात्मिक= आधि + आत्मिक

( इ, ई, उ, ऊ, ए,)

इत्यादि = इति + आदिइतस्ततः= इतः + ततः
ईश्र्वरेच्छा =ईश्र्वर+इच्छाउन्मत्त =उत् +मत्त
उपर्युक्त =उपरि +उक्तउन्माद =उत् +माद
उपेक्षा =उप+ईक्षाउच्चारण=उत् +चारण
उल्लास =उत् +लासउज्ज्वल =उत् +ज्वल
उद्धार =उत् +हारउदय =उत् +अय
उदभव=उत् +भवउल्लेख =उत् +लेख
उत्रति =उत्+नतिउन्मूलित =उत्+मूलित
उल्लंघन=उत्+लंघनउद्याम =उत्+दाम
उच्छ्वास =उत्+श्र्वासउत्रायक =उत्+नायक
उन्मत्त=उत्+मत्तउत्रयन =उत्+नयन
उद्धत =उत्+हतउपदेशान्तर्गत =उपदेश+अन्तर्गत
उन्मीलित =उत्+मीलितउद्योग=उत्+योग
उड्डयन =उत्+डयनउद्घाटन = उत्+घाटन
उच्छित्र =उत्+छित्रउच्छिष्ट =उत्+शिष्ट
उत्कृष्ट=उत्कृष् + तउद्यान= उत् + यान
उत्तमोत्तम= उत्तम + उत्तमउतेजना= उत् + तेजना
उत्तरोत्तर= उत्तर + उत्तरउदयोन्मुख= उदय + उन्मुख
उद्वेग= उत् + वेगउद्देश्य= उत् + देश्य
उद्धरण= उत् + हरणउदाहरण= उत् + आहरण
उद्गम=उत् +गमउद्भाषित= उत् + भाषित
उन्नायक= उत् + नायकउपास्य= उप + आस्य
उपर्युक्त= उपरि + उक्तउपयोगिता= उप + योगिता
उपनिदेशक= उप + देशकउपाधि= उप + आधि
उपासना= उप + आसनाऊहापोह= ऊह + अपोह
उपदेशान्तर्गत= उपदेश + अन्तः + गतएकाकार= एक + आकार
एकाध= एक +आधएकासन= एक + आसन
एकोनविंश= एक + उनविंशएकान्त= एक + अंत
एकैक=एक+एककृदन्त=कृत् +अन्त

(क, ग, घ )

(च, छ, ज )

कल्पान्त =कल्प+अन्तकुर्मावतार= कूर्म + अवतार
क्रोधाग्नि= क्रोध + अग्निकालांतर = काल + अंतर
कित्रर =किम्+नरकिंचित् = किम्+चित
कंठोष्ठय= कंठ + ओष्ठ्यकपलेश्वर= कपिल + ईश्वर
कपीश= कपि + ईशकवीन्द्र= कवि + इन्द्र
कवीश्वर= कवि + ईश्वरकपीश्वर= कपि + ईश्वर
किंवा= किम् + वाकिन्तु= किम् + तु
कूपोदक= कूप + उदककुशाग्र= कुश + अग्र
कुशासन= कुश + आसनकुसुमायुध= कुसुम + आयुध
कुठाराघात= कुठार + आघातकोणार्क= कोण + अर्क
क्रोधान्ध= क्रोध + अंधकोषाध्यक्ष= कोष + अध्यक्ष
कौमी= कौम + ईकृतान्त= कृत + अंत
कीटाणु= कीट + अणुखगासन= खग + आसन
खटमल= खाट + मलगवीश= गो + ईश
गणेश= गण + ईशगंगौघ= गंगा + ओघ
गंगोदक= गंगा + उदकगंगैश्वर्य= गंगा + ऐश्वर्य
ग्रामोद्धार= ग्राम + उद्धारगायन= गै + अन
गिरीन्द्र= गिरि + इन्द्रगुडाकेश= गुडाका + ईश
गुप्पचति= गुब + पचतिगिरीश= गिरि + ईश
गुरुत्वाकर्षण= गुरुत्व + आकर्षणगौरवान्वित= गौरव + अन्वित
घड़घड़ाहट= घड़घड़ + आहटघनानंद= घन + आनंद
घुड़दौड़= घोड़ा + दौड़
चतुरानन= चतुर + आननचतुर्भुज= चतुः + भुज
चन्द्रोदय=चन्द्र+उदयचरणामृत=चरण+अमृत
चतुष्पाद= चतुः+पादचयन=चे+अन
चिकित्सालय=चिकित्सा+आलयचिन्मय=चित्+मय
चतुर्दिक= चतुः + दिक्चतुरंग= चतुः + अंग
चूड़ान्त= चूड़ा + अंतचिन्ताक्रान्त= चिंता + आक्रान्त
छिद्रान्वेषी= छिद्र + अनु + एषीछुटपन= छोटा + पन
छुटभैया= छोटा + भैयाजगदीन्द्र= जगत् + इन्द्र
जगज्जय= जगत् + जयजगन्नियन्ता= जगत् + नियन्ता
जगद्बन्धु= जगत् + बन्धुजनतैक्य= जनता + ऐक्य
जनतौत्सुक्य= जनता + औत्सुक्यज्योतिर्मठ= ज्योतिः + मठ
जलौघ= जल + ओघजानकीश= जानकी + ईश
जागृतावस्था= जागृत + अवस्थाजात्यभिमानी= जाति + अभिमानी
जीवनानुकूल= जीवन + अनुकूलजीवनोपयोगी= जीवन + उपयोगी
जीवनोपार्जन= जीवन + उपार्जनजीविकार्थ= जीविका + अर्थ
जीर्णोद्धार = जीर्ण + उद्धारजगदीश= जगत्+ईश
जलोर्मि= जल+ऊर्मिझड़बेरी= झाड़ + बेड़
झंडोत्तोलन= झंडा + उत्तोलनझगड़ालू= झगड़ा + आलू

(ट, ठ, ड, ढ़ )

टुकड़तोड़= टुकड़ा + तोड़टुटपूँजिया= टूटी + पूँजी
ठाढ़ेश्वरी= ठाढ़ा + ईश्वरीठकुरसुहाती= ठाकुर + सुहाना
डंडपेल= डंड + पेलनाडिठौना= डीठ + औना
ढँढोरिया= ढँढोरा + इयाढकोसला= ढंक + कौशल

(त, थ)

तथैव =तथा +एवतृष्णा =तृष +ना
तपोवन =तपः +वनतल्लीन=तत्+लीन
तपोभूमि=तपः +भूमितेजोराशि=तेजः +राशि
तिरस्कार=तिरः +कारतथापि =तथा +अपि
तेजोमय =तेजः +मयतथास्तु = तथा + अस्तु
तमसावृत = तमसा + आवृततेजोपुंज =तेजः+पुंज
तद्रूप =तत्+रूपतदाकार =तत्+आकार
तद्धित =तत्+हिततद्रूप=तत्+रूप
तट्टीका=तत्+टीकातेनादिष्ट=तेन+अदिष्ट
तज्जय= तत् + जयतच्छरण= तत् + शरण
तच्छरीर= तत् + शरीरतद्धवि= तत् + हवि
तदिह= तत् + इहतदस्ति= तत् + अस्ति
तदाम्य= तत् + आत्म्यतन्मय= तत् + मय
तत्त्व= तत् + त्वतल्लय= तत् + लय
तच्छिव= तत् + शिवत्वगिन्द्रय= त्वक + इन्द्रिय
तिरस्कृत= तिरः + कृततेऽपि= ते + अपि
तत्तनोति= तद + तनोतितृष्णा= तृष् + ना
तेऽद्र= ते + अद्रतेजआभास= तेजः + आभास
तस्मिन्नारमे= तस्मिन + आरामेत्रिलोकेश्वर= त्रिलोक + ईश्वर
तदुपरान्त= तत् + उपरान्तथनैला= थन + ऐला
थुक्काफजीहत= थूक + फजीहत

(द )

देवेन्द्र=देव +इन्द्रदुर्नीति=दुः +नीति
दावानल=दाव+अनलदिग्गज=दिक् +गज
दुर्धर्ष=दुः +धर्षदिग्भ्रम=दिक+भ्रम
दुर्दिन=दुः+दिनदुर्वह=दुः+वह
देवर्षि=देव+ऋषिदुनीति=दुः +नीति
दुर्ग=दुः +गदुश्शासन =दुः +शासन
दिगम्बर =दिक् +अम्बरदेवेश =देव +ईश
दुःस्थल =दुः +स्थलदुस्तर =दुः +तर
देव्यागम=देवी +आगमदुष्कर =दुः +कर
दुर्जन =दुः +जनदोषारोपण = दोष + आरोपण
देहांत =देह+अंतदेवैश्र्वर्य=देव+ऐश्र्वर्य
देवालय=देव+आलयदैव्यंग=देवी+अंग
दुष्परिणाम= दुः + परिणामदुर्बलता= दुः + बलता
दुर्घटना= दुः + घटनादेशान्तर= देश + अंतर
देशाभिमान= देश + अभिमानदेशानुराग= देश + अनुराग
देवैश्वर्य= देव + ऐश्वर्यदेवीच्छा= देवी + इच्छा
दैन्यावस्था= दैन्य + अवस्थादैन्यादि= दैन्य + आदि
दृष्टि= दृष् + तिदृष्टान्त= दृष्ट + अंत
दन्त्योष्ठ्य= दन्त + ओष्ठ्यदिगन्त= दिक् + अंत
दिनेश= दिन + ईशदिग्भाग= दिक् + भाग
दिग्हस्ती= दिक् + हस्तीदुर्लभ= दुः + लभ
दुःखात्मक= दुख + आत्मकदुर्बल= दुः + बल
दुरन्त= दुः + अंतदुस्साहस= दुः + साहस
दुरुप्रयोग= दुः + उपयोगदुष्कर्म= दुः + कर्म
दुःख= दुः + खदुःखान्त= दुःख + अंत
दुस्तर= दुः + तरदुर्निवार= दुः + निवार

( ध )

धनान्ध= धन + अन्धधनुर्धर= धनुः + धर
धनुष्टंकार= धनुः + टंकारधनित्व= धनिन + त्व
धर्मोपदेश= धर्म + उपदेशधर्माधिकारी= धर्म + अधिकारी
ध्यानावस्थित= ध्यान + अवस्थित

(न)

नमस्कार=नमः +कारनाविक =नौ +इक
निस्सन्देह =निः +सन्देहनिराधार =निः +आधार
निस्सहाय=निः +सहायनिर्भर=निः +भर
निष्कपट=निः +कपटनीरोग =निः +रोग
नयन =ने+अननिश्छल=निः +छल
निरन्तर=निः +अन्तरनिर्गुण =निः +गुण
नायक=नै +अकनिस्सार =निः +सार
निर्मल=निः +मलनिस्तार =निः +तार
नीरव =निः +रवनरोत्तम = नर + उत्तम
निम्नाकित= निम्न + अंकितनारीश्र्वर=नारी+ईश्र्वर
नागाधिराज= नाग + अधिराजनद्यूर्मि=नदी+उर्मि
निश्र्चिन्त=निः+चिन्तनिश्र्चय=निः+चय
निर्विकार=निः+विकारनिरुपाय=निः+उपाय
नद्यम्बु=नदी+अम्बुनदीश=नदी+ईश
निस्सृत=निः+सृतनिरीक्षण =निः+ईक्षण
निष्काम=निः+कामनिरर्थक=निः+अर्थक
निष्प्राण=निः+प्राणनिरुद्देश्य=निः+उद्देश्य
निष्फल=निः+फलनिर्जल=निः+जल
नारायण=नार+अयनन्यून=निः+ऊन
निश्र्चल=निः+चलनिरीह=निः+ईह
निषिद्ध=निः+सिद्धनिर्विवाद=निः+विवाद
निर्झर=निः+झरनिश्शब्द =निः+शब्द
निष्कारण=निः+कारणनीरव=निः+रव
निस्संतान=निः+संताननमस्ते=नमः+ते
नरेंद्र=नर+इंद्रनिराशा=निः+आशा
निराहार=निः+आहारनारींदु=नारी+इंदु
नवोऽकुंर= नव + अंकुरनरेश= नर + ईश
नास्ति= न + अस्तिनवोढा= नव + उढ़ा
नष्ट= नष् + तन्यून= नि + ऊन
नयनाभिराम= नयन + अभिरामनद्यर्पण= नदी + अर्पण
निष्पाप= निः + पापनिष्पक्ष= निः + पक्ष
निस्तांर= निः + तारनिर्धन= निः + धन
निर्माण= निः + माननिर्दोष= निः + दोष
निस्तेज= निः +तेजनिर्घोषित= निः + घोषित
निर्भीकता= निः + भीकतानिरर्थ= निः + अर्थ
निरौषध= निः + औषधनिर्हस्त= निः + हस्त
निरिच्छा= निः + इच्छानिराशा= निः + आशा
निश्छिद्र= निः + छिद्रनिषिद्ध= निः + सिद्ध
निरन्तर= निः + अंतरनिर्वासित= निः + वासित
निरेफ= निः + रेफनिरन्ध्र= निः + रन्ध्र
निराधार= निः + आधारनिरक्षर= निः + अक्षर
निगमागम= निगम + आगमनिर्जीव= निः + जीव
निर्बल= निः + बलनिर्बलात्मा= निर्बल + आत्मा
निर्दोष= निः + दोषनिराकार= निः + आकार
निर्णय= निः + नयनिर्भर= निः + भर
निर्द्वन्द्व= निः + द्वन्द्वनिश्चित= निः + चित
निश्चय= निः + चयनिष्क्रिय= निः + क्रिय
निर्विरोध= निः + विरोधन्यूनातिन्यून= न्यून + अति
नियमानुसार= नियम + अनुसार

(प)

परमार्थ =परम +अर्थपीताम्बर =पीत +अम्बर
परिणाम=परि+नामप्रमाण=प्र+मान
पयोधि =पयः+धिपुस्तकालय = पुस्तक + आलय
प्रधानाध्यापक = प्रधान + अध्यापकपरोपकार = पर + उपकार
परमेश्र्वर = परम + ईश्र्वरपदोन्नति = पद + उन्नति
प्रत्येक = प्रति + एकपरमावश्यक= परम + आवश्यक
प्रत्यक्ष = प्रति + अक्षप्रत्याघात = प्रति + अघात
पुलकावली = पुलक + अवलिपरन्तु =परम् +तु
पावक =पौ +अकपुरुषोत्तम=पुरुष +उत्तम
पवन =पो +अनपुरस्कार=पुरः +कार
परीक्षा=परि+ईक्षापयोद =पयः +द
परमौजस्वी=परम+ओजस्वीपित्रादेश =पितृ+आदेश
पवित्र=पो+इत्रप्रत्यय=प्रति+अय
पृष्ठ=पृष्+थप्रातःकाल=प्रातः+काल
पृथ्वीश=पृथ्वी+ईशपावन=पौ+अन
पंचम=पम्+चमप्रत्युत्तर=प्रति+उत्तर
पित्रिच्छा=पितृ+इच्छापुनर्जन्म=पुनः+जन्म
परिच्छेद=परि+छेदप्रांगण=प्र+अंगण
प्रतिच्छाया=प्रति+छायाप्रथमोऽध्यायः=प्रथमः+अध्यायः
परमौषध=परम+औषधपुरुषोत्तम=पुरुष+उत्तम
पित्रनुमति=पितृ+अनुमतिपुनरुक्ति=पुनः+उक्ति
पश्र्वधम=पशु+अधमप्रोत्साहन=प्र+उत्साहन
पुरोहित = पुरः+हितपरिष्कार=परिः+कार
पुनर्जन्म= पुनर +जन्मपरमैश्वर्य= परम + ऐश्वर्य
पच्छाक= पच + शाकपदाक्रान्त= पद + आक्रान्त
परमाद्रि= परम + आद्रिपराधीन= पर + अधीन
परमाणु= परम + अणुपरिच्छेद= परि + छेद
पर्यान्त= परि + आप्तपश्वधम= पशु + अधम
पयोमन= पयः + मानपंचांग= पंच + अंग
पितृऋण= पितृ + ऋणपित्रादि= पितृ + आदि
पितारक्ष= पितः + रक्षपुरस्कृत= पुरः + कृत
पुनरुक्ति= पुनः + उक्तिपुष्ट= पुष् + त
पुनरुत्थान= पुनः + उत्थानपुनर्रचना= पुनः + रचना
प्रहार= प्र + हारप्रत्याचरण= प्रति + आचरण
प्रतीत= प्रति + इतप्रत्यारुयान= प्रति + आरुयान
प्रजार्थ= प्रजा + अर्थप्रत्यक्षात्मा= प्रत्यक्ष + आत्मा
प्रत्युपकार= प्रति + उपकारप्रत्युत्पन्न= प्रति + उत्पन्न
प्रतिच्छवि= प्रति + छविप्रलयंकर= प्रलयम + कर
प्रार्थना= प्र + अर्थनाप्राणिमात्र= प्राणिन + मात्र
प्राणेश्वर= प्राण + ईश्वरप्रोत्साह= प्र + उत्साह
प्रोज्ज्वल= प्र + उज्ज्वलप्रौढ़= प्र + उढ़

( फ, ब )

फलाहारी= फल + आहारीफलागम= फल + आगम
बलात्कार= बलात् + कारबहिर्देश= बहिः + देश
बहिर्भाग= बहिः + भागबिंबोष्ठय= बिंब + ओष्ठ्य
बृहद्रथ= बृहत् + रथब्रह्मास्त्र= ब्रह्म + अस्त्र
ब्रह्मानन्द= ब्रह्म + आनन्दब्रह्मर्षि= ब्रह्म + ऋषि
बहिर्मुख= बहिः + मुखबहिष्कार= बहिः + कार

(भ)

भवन =भो +अनभोजनालय =भोजन +आलय
भानूदय=भानु+उदयभाग्योदय =भाग्य +उदय
भावुक=भौ+उकभूषण=भूष्+अन
भूष्मा=भू+ऊष्माभूत्तम=भू+उत्तम
भगवद्गीता= भगवत् + गीताभरण= भर + अन
भारतेन्दु= भारत + इन्दुभाविनी= भौ + इनी
भास्कर= भाः + करभास्पति= भाः + पति
भावोन्मेष= भाव + उन्मेषभिन्न= भिद् + न
भूर्जित= भू + उर्जितभूदार= भू + उदार
भगवद्भक्ति= भगवत् + भक्तिभविष्यद्वाणी= भविष्यत् + वाणी

(म )

मुनीन्द्र=मुनि+इन्द्रमहीन्द्र=मही +इन्द्र
मृण्मय=मृत्+मयमातृण=मातृ+ऋण
महोर्मि=महा+ऊर्मिमतैक्य=मत+ऐक्य
महौज=महा+ओजमन्वन्तर=मनु+अन्तर
महार्णव=महा+अर्णवमनोयोग=मनः+योग
महौषध=महा+औषधमध्वासव=मधु+आसव
मृगेन्द्र=मृग+इन्द्रमनोऽनुकूल=मनः+अनुकूल
महेश्र्वर=महा+ईश्र्वरमहेन्द्र=महा+इन्द्र
देव्यर्पण=देवी+अर्पणमंगलाकार= मंगल + आकार
मत्स्याकार = मत्स्य + आकारमध्यावकाश = मध्य + अवकाश
महोदय= महा + उदयमतानुसार= मत + अनुसार
महर्षि= महा + ऋषिमहोत्सव= महा + उत्सव
मरणोत्तर = मरण+उत्तरमदांध= मद+अंध
महत्वाकांक्षा= महत्व+आकांक्षामनोगत= मनः+गत
महेश= महा+ईशमनोविकार= मनः+विकार
महाशय= महा+आशयमनोज= मनः+ज
मनोरथ=मनः +रथमनोहर= मनः+हर
मनोभाव= मनः+भावमहर्षि= महा+ऋषि
महैश्र्वर्य= महा+ऐश्र्वर्यमनोबल= मनः+बल
मकराकृत= मकर + आकृतमतैक्ता= मत + एकता
मनस्पात= मनः + तापमनोरंजन= मनः + रंजन
मनोवैज्ञानिक= मनः + वैज्ञानिकमनोऽनुसार= मनः + अनुसार
मनोनीत= मनः + नीतमनोऽवधान= मनः + अवधान
महच्छत्र= महत् + छत्रमहात्मा= महा + आत्मा
महत्व= महत् + त्वमहदोज= महत् + ओज
महीश्वर= मही + ईश्वरमहालाभ= महान + लाभ
महोरु= महा + ऊरुमहौज= महा + ओज
महौदार्य= महा + औदार्यमहौषधि= महा + औषधि
मायाधीन= माया + अधीनमातृऋण= मातृ + ऋण
मात्रानन्द= मातृ + आनन्दमुनीश्वर= मुनि + ईश्वर
मन्त्रोच्चारण= मंत्र + उत् + चारणमहामात्य= महा + अमात्य

(य )

यथेष्ट= यथा + इष्टयद्यपि= यदि + अपि
यशोऽभिलाषी= यशः+अभिलाषीयोजनावधि = योजन + अवधि
युगानुसार= युग+अनुसारयथोचित = यथा +उचित
यशइच्छा=यशः +इच्छायशोदा =यशः+दा
युधिष्ठिर =युधि+स्थिरयशोधरा=यशः+धरा
यशोधन=यशः+धनयवनावनि= यवन + अवनि
यज्ञ= यज + नयशोलाभ= यशः + लाभ
योऽसि= यो + असि

( र, ल )

रत्नाकर= रत्न+आकरराजर्षि= राज+ऋषि
रहस्योदघाटन = रहस्य + उद्घाटनराज्यगार= राज्य + आगार
राज्याभिषेक= राज्य + अभिषेखरमेश =रमा+ईश
रामायण=राम +अयनरवींद्र= रवि+इंद्र
रजकण= रजः + कणरसातल= रसा + अतल
रसास्वादन= रस + आस्वादनराजाज्ञा= राजा + आज्ञा
रामावतार= राम + अवताररुद्रावतार= रूद्र + अवतार
रेखांश= रेखा + अंशरसायन= रस + अयन
रहस्याधिकारी= रहस्य + अधिकारीलक्ष्मीश= लक्ष्मी + ईश
लोकोक्ति = लोक + उक्तिलघूर्मि=लघु+ऊर्मि
लोकोत्तर= लोक + उत्तरलोकोपकार= लोक + उपकार
लम्बोदर= लम्ब + उदर

( व )

वागीश= वाक्+ईशवीरांगणा= वीर+अंगना
वाग्जाल= वाक्+जालविपज्जाल= विपद्+जाल
व्युत्पत्ति=वि+उत्पत्तिव्यर्थ=वि +अर्थ
विद्योत्रति=विद्या+उत्रतिवयोवृद्ध=वयः+वृद्ध
व्याप्त=वि +आप्तबहिष्कार=बहिः+कार
विद्यालय = विद्या + आलयविद्याध्ययन= विद्या + अध्ययन
विद्दोत्मा = विद्या + उत्तमावधूत्सव =वधू +उत्सव
व्ययामादी= व्यायाम + आदिव्यायाम=वि +आयाम
वसुधैव=वसुधा +एवव्याकुल=वि +आकुल
विद्यार्थी= विद्या+अर्थीविषम=वि+सम
विधूदय=विधु+उदयवनौषधि=वन+ओषधि
वधूत्सव=वधू+उत्सववधूर्जा=वधू+ऊर्जा
वधूल्लेख=वधू+उल्लेखवध्वैश्र्वर्य=वधू + ऐश्र्वर्य
वधूर्मिका= वधू + उर्मिकावनस्पति= वनः + पति
व्यस्त= वि + अस्तव्यवहार= वि + अवहार
व्यभिचार= वि + अभिचारव्यापकता= वि + आपकता
व्यापी= वि + आपीव्यापक= वि + आपक
वार्तालाप= वार्ता + आलापवातावरण= वात + आवरण
वाग्रोध= वाक् + रोधवारीश= वारि + ईश
वाग्दान= वाक् + दानविच्छेद= वि + छेद
विद्योपदेश= विद्या + उपदेशविन्यास= वि + नि + आस
विमलोदक= विमल + उदकविपल्लीन= विपद् + लीन
विश्वामित्र= विश्व + अमित्रवधूचित= वधू + उचित
विस्मरण= वि + स्मरणवृद्धावस्था= वृद्ध + अवस्था
वृक्षच्छाया= वृक्ष + छायावृहदाकार= वृहत् + आकार
विशेषोन्मुख= विशेष + उन्मुखविरुदावली= विरुद + अवली

(श, ष, स )

शंकर =शम् +करशिरोमणि=शिरः +मणि
शशांक= शश+अंकशस्त्रास्त्र=शस्त्र+अस्त्र
शताब्दी= शत + अब्दीशरच्चंद्र= शरत् + चन्द्र
शिलारोपण= शिला + आरोपणशुद्धोदन= शुद्ध + ओदन
शेषांश= शेष + अंशशीघ्रातिशीघ्र= शीघ्र + अतिशीघ्र
श्वासोच्छवास= श्वास + उत्षोडशोपचार= षोडस + उपचार
सदहस्ती= सत् + हस्तीसंतुष्ट= सम् + तुष्ट
संदेह= सम् + देशसंघर्ष= सम् + घर्ष
समाचार= सम् + आचारसंकट= सम् + कल्प
समालोचना= सम् + आलोचनासर्वोच्च= सर्व + उच्च
सम्मुख= सम् +मुखसत्कार= सत् + कार
सद्गुरु= सत् +गुरुसज्जन=सत् +जन
संसार=सम् +सारसदाचार= सत् +आचार
संयम= सम+यमस्वाधीन= स्व+अधीन
साश्र्चर्य= स+आश्र्चर्यसावधान= स+अवधान
सच्चरित्र= सत+चरित्रसदभाव=सत+भाव
सन्धि=सम+धिस्वर्ग= स्वः+ग
शुद्धोदन= शुद्ध+ओदनस्वार्थ= स्व+अर्थ
सदभावना= सत+भावनासच्छास्त्र=सत्+शास्त्र
संचय=सम+चयसंवाद=सम् +वाद
सीमान्त=सीमा+अंतसप्तर्षि= सप्त+ऋषि
समन्वय= सम् +अनु +अयसत्याग्रह= सत्य+आग्रह
संगठन= सम+गठनसद्विचार=सत्+विचार
समुच्चय= सम+उत्+चयसर्वोदय= सर्व+उदय
संकोच= सम् + कोचश्रेयस्कर=श्रेयः +कर
सुरेन्द्र= सुर+इन्द्रसदानन्द= सत्+आनन्द
सद्धर्म= सत्+धर्मसंकल्प= सम् +कल्प
संयोग= सम् +योगसंयम =सम् +यम
संवत्= सम+वत्साष्टाग= स+अष्ट+अंग
सर्वोत्तम= सर्व+उत्तमसत्रिहित= सत्+निहित
समुदाय= सम+उत्+आयसूर्योदय= सूर्य+उदय
सदवाणी= सत्+वाणीस्वयम्भूदय= स्वयम्भू+उदय
संतप्त= सम् + तप्तषड्दर्शन= षट्+दर्शन
स्वाध्याय= स्व + अध्यायसर्वाधिक = सर्व + अधिक
सर्वोच्च= सर्व + उच्चसत्याग्रही = सत्य + आग्रही
स्वाभिमानी = स्व + अभिमानीसर्वोत्तम= सर्व + उत्तम
स्वालंबन = स्व + अवलंबनस्वर्णाक्षरों = स्वर्ण + अक्षरों
स्वाध्याय = स्व + अध्यायस्वाधीनता= स्व + आधीनता
सत्याग्रह = सत्य + आग्रहशरीरांत= शरीर + अंत
सदुत्तर= सत् + उत्तरस्वागत =सु+आगत
सन्तोष=सम् +तोषसरोज =सरः +ज
सद्वंश= सत् + वंशसरोवर =सरः +वर
सतीश =सती +ईशसदैव =सदा +एव
षडानन= षट्+आननषण्मास= षट्+मास
संकल्प= सम् +कल्पसंपूर्ण= सम्+पूर्ण
संबंध= सम् +बंधसंरक्षण= सम्+रक्षण
संवाद= सम्+वादसंविधान= सम्+विधान
संसार= सम्+सारसज्जन= सत्+जन
सम्मान= सम्+मानसम्मति= सम्+मति
स्वच्छंद= स्व +छंदस्वागत= सु+आगत
सन्नद= सत् +नदसंहारैषण= संहार + एषण
समीक्षा= सम् + ईक्षासमुचित= सम् + उचित
संस्कृति= सम् + कृतिसंगीत= सम् + गीत
संगठन= सम् + गठनसंदेह= सम् + देह
सन्तान= सम् +तानसदुप्रयोग= सत् +उपयोग
संसर्ग= सम् + सर्गसत्यासक्त= सत्य + आसक्त
सर्वोदय= सर्व + उदयसमाधान= सम् + आधान
सदिच्छा= सत् + इच्छासमालोचक= सम् + आलोचक
सतीच्छा= सती + इच्छासदवतार= सत् + अवतार
सत्कार= सत् + कारसम्राज = सम् + राज
संकीर्ण= सम् + कीर्णसंयोग= सम् + योग
संभव= सम् + भवसंयुक्त= सम् + युक्त
संग्राम= सम् + ग्रामसहायतार्थ= सहायता + अर्थ
सज्जन= सत् + जनसत्साहित्य= सत् + साहित्य
संलग्न= सम् + लग्नसंघाराम= संघ + आराम
सर्वोपरि= सर्व + उपरिसर्वागीण= सर्व + अंगीन
सारांश= सार + अंशसाश्चर्य= स + आश्चर्य
साग्रह= स + आग्रहसावधान= स + अवधान
साधूहा= साधु + उहासिद्धांत= सिद्ध + अन्त
सिहांसन= सिंह + आसनसुधेच्छा= सुधा + इच्छा
सुन्दरौदन= सुन्दर + ओदनसुरानुकूल= सुर + अनुकूल
सेवार्थ= सेवा + अर्थसोत्साह= स + उत्साह
सोऽहम= सः + अहम्स्वार्थ= स्व + अर्थ
स्वेच्छा= स्व + इच्छासहोदर= सह + उदर
सम्मति= सम् + मतिस्वैर= स्व + ईर
स्वाधीन= स्व + अधीनसज्जाति= सत् + जाति
समुदाय= सम् + उदायसमुद्रोर्मि= समुद्र + उर्मि
समृद्धि= सम् + ऋद्धिसख्युचित= सखी + उचित
सच्छात्र= सत् + शास्त्रसंभव= सम् + भव
संपूर्ण= सम् + पूर्णसंक्रान्ति= सम् + क्रान्ति
संहार= सम् + हारसंवत्= सम् + वत्
संसार= सम् + सारसंपर्क= सम् + पर्क
सन्धि= सम् + धिसंगम= सम् + गम
संकोच= सम् + कोचसंचय= सम् + चय
स्थानान्तर= स्थान + अंतरस्वच्छन्द= स्व + छन्द
स्वात्मबल= स्व + आत्मबलसुखोपभोग= सुख + उपभोग
साभिलाष= स + अभिलाषसावकाश= स + अवकाश
सम्मानास्पद= सम् + मान + आस्पदसंग्रहालय= सम् + ग्रह + आलय
सदसद्विवेकिनी= सत् + असत् + विवेकिनीसच्चिदानन्द= सत् + चित् + आनन्द
सर्वतोभावेन= सर्वतः + भावेनस्वर्गारोहण= स्वर्ग + आरोहण
स्वेच्छाचारी= स्वेच्छा + आचारी

(ह, ज्ञ )

हिमांचल = हिम + अंचलहिमालय= हिम + आलय
हरिश्चन्द्र= हरिः + चन्द्रह्रदयानन्द= ह्रदय + आनन्द
हताश= हत + आशहितोपदेश= हित + उपदेश
हरीच्छा= हरि + इच्छाह्रदयहारिणी= ह्रदय + हारिणी
हिमाच्छादित= हिम + आच्छादितहरेक= हर + एक
ज्ञानोपदेश= ज्ञान+उपदेशहृद्येश= हृद् + देश

55 comments:

  1. चक्रव्यूह ka sandi viched

    ReplyDelete
  2. Sir rastra ka sandhi viched Kya hoga

    ReplyDelete
  3. अवनीश का संधि विच्छेद क्या होगा

    ReplyDelete
  4. Replies
    1. श्रीमत् + शरद् + चन्द्र

      Delete
  5. उपदेश में सन्धि

    ReplyDelete
  6. इतिहास का संधि विच्छेद क्या है

    ReplyDelete
    Replies
    1. इति+हास यानी यह हो चुका है

      Delete
  7. अति सुन्दर

    ReplyDelete
  8. यातायात का सन्धि विच्छेद क्या है

    ReplyDelete
  9. दृष्टि में संधि कौनसी है

    ReplyDelete
  10. चमन का संधि विच्छेद क्या होगा?

    ReplyDelete
  11. नद्यूर्मि में संधि

    ReplyDelete
  12. लड़कपन में संधि

    ReplyDelete
  13. अनंत अनूप और अनुचित मे कौन सी सन्धि है

    ReplyDelete
  14. अनंत अनूप और अनुचित मे कौन सी सन्धि है

    ReplyDelete
    Replies
    1. अनुचित और अनुपमेय मे कौन सी सधिं है

      Delete
    2. गुण सन्धि हैं।

      Delete
  15. लुआई का सन्धि क्या है

    ReplyDelete
  16. विश्वामित्र का सन्धि गलत है

    ReplyDelete
  17. विश्व +मित्र

    ReplyDelete
  18. लमबोदर कौन संधि है

    ReplyDelete
    Replies
    1. लम्बा+उदर = गुण स्वर संधि

      Delete
  19. प्रभु का संधि विच्छेद

    ReplyDelete
  20. प्रेरणास्पद की कोनसी सन्धि है

    ReplyDelete
  21. नारी + अत्र


    ReplyDelete
  22. रेखा में कोनसी संधि है

    ReplyDelete
  23. अधरोष्ट का संधि विच्छेद and kon si sandhi h

    ReplyDelete
  24. Gyani ka sndhi vicched
    Or warn vichhed

    ReplyDelete
  25. वसंतोत्सव ka Kayla hoga

    ReplyDelete
  26. संग्राम यह शब्द में संधि है


    ReplyDelete
  27. अस्तित्व में कौनसी संधि हैं??

    ReplyDelete
  28. Yevakarm ka sandi vichchhed ky hoga

    ReplyDelete
  29. प्रभु की संधि क्या?

    ReplyDelete